اسید

تعریف اسید

در جهان امروز، اسیدها به عنوان یک ماده شیمیایی حیاتی و پر مصرف در بسیاری از صنایع مختلف به شمار می‌روند. در واقع این ماده‌ها، مواد شیمیایی هستند که در محلول‌های آبی یون‌های هیدروژن (H⁺) آزاد می‌کنند و با بازها واکنش می‌دهند.
این ماده را می توان بر اساس کاربرد، قدرت و ضعف تقسیم بندی کرد. ماده مذکور بر اساس کاربرد به سه دسته صنعتی، آزمایشگاهی و خوراکی و بر اساس قدرت و ضعف به دو دسته اصلی قوی و ضعیف تقسیم‌بندی می‌شوند. هر یک از این ماده‌ها دارای ویژگی‌های خاصی هستند که آن‌ها را از سایر مواد متمایز می‌کند. 

معرفی انواع اسید بر اساس کاربرد

این ماده بر اساس کاربرد دارای دسته بندی‌های مختلفی می‌باشند. از جمله مهم‌ترین این دسته بندی‌ها، طبقه بندی بر اساس نوع مصرف به سه نوع صنعتی، آزمایشگاهی و خوراکی است. از صنایع غذایی و دارویی گرفته تا صنایع پتروشیمی و تولید انرژی، نقشی کلیدی ایفا می‌کنند.
در این بخش به صورت مجزا و به تفکیک نوع ماده مذکور، مهم‌ترین‌های هر دسته معرفی شده و به صورت مختصر کاربردهای آن ذکر شده است. 

اسید صنعتی

• اسید سولفوریک (H₂SO₄): این ماده در تولید باتری‌ها، کودهای شیمیایی و در فرآوری نفت کاربرد دارد.
• اسید هیدروکلریک (HCl): از این ماده اغلب در صنایع فولاد و فرآوری مواد غذایی استفاده می‌شود.
• اسید نیتریک (HNO₃): این ماده در تولید مواد منفجره و کودهای شیمیایی به کار می‌رود.

اسید آزمایشگاهی

• اسید استیک (CH₃COOH): غالب کاربرد شیمیایی این ماده در تهیه محلول‌های بافر و در آزمایش‌های شیمیایی است.
• اسید کلریدریک رقیق: این ماده در آزمایشگاه به عنوان یک معرف شیمیایی کاربرد دارد.

اسید خوراکی

• اسید سیتریک (C₆H₈O₇): در صنایع غذایی و نوشیدنی‌ها برای ایجاد طعم ترش به کار می‌رود.
• اسید مالیک (C₄H₆O₅): ماده مذکور به صورت گسترده در میوه‌ها و نوشیدنی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

تفاوت اسیدهای صنعتی، آزمایشگاهی و خوراکی

نوع صنعتی معمولا در مقادیر زیاد و برای تولید محصولات صنعتی به‌کار می‌روند. در حالی که آزمایشگاهی معمولاً برای مصارفی چون تحقیقات علمی و تست‌های آزمایشگاهی در جامع دانشگاهی به شدت پر مصرف هستند و معمولاً در مقادیر کمتری تهیه می‌شوند.
در نقطه مقابل نوع‌های خوراکی آن ایمن برای مصرف هستند و معمولاً در غذاها و نوشیدنی‌ها به کار می‌روند. 

معرفی انواع اسید بر اساس قدرت و ضعف

این ماده بر اساس قدرت و ضعف به دو دسته اصلی قوی و ضعیف تقسیم می‌شود. 

اسید قوی

این ماده به اسیدهایی اطلاق می‌شوند که در آب به‌طور کامل یونیزه می‌شوند و به این ترتیب تمام مولکول‌های آن‌ها به یون‌های هیدروژن (+H) و یون‌های دیگر تبدیل می‌شوند. این ویژگی باعث می‌شود که این ماده‌ها pH پایینی داشته باشند. از جمله مهم‌ترین این ماده قوی می‌توان به اسیدهای سولفوریک (H₂SO)، هیدروکلریک (HCl) و نیتریک (HNO₃) اشاره کرد.
از جمله مهم‌ترین کاربردهای این ماده می‌توان به حوزه‌های زیر اشاره کرد:

• در صنایع شیمیایی برای تولید محصولات مختلف.
• در تحقیقات آزمایشگاهی برای واکنش‌های شیمیایی و سنجش pH.
• در تصفیه آب برای حذف آلودگی‌ها.

اسید ضعیف

این ماده به اسیدهایی اطلاق می‌شوند که در آب تنها بخشی از آن‌ها یونیزه می‌شود. به‌عبارت دیگر، فقط تعدادی از مولکول‌های آن‌ها به یون در محلول­ تبدیل می‌شوند و بخشی از آن‌ها به‌صورت مولکولی باقی می‌مانند. اسیدهای استیک (CH₃COOH) و کربنیک (H₂CO₃) از جمله مهم‌ترین نوع‌های این ماده ضعیف هستند. از این ماده‌ها می‌توان در حوزه‌های زیر استفاده کرد:

• در صنایع غذایی به‌عنوان طعم‌دهنده و نگهدارنده.
• در تولید محلول‌های بافر که در آزمایشگاه‌ها برای تثبیت pH استفاده می‌شوند.
• در فرآوری برخی از محصولات دارویی و آرایشی.

کاربرد عمومی اسیدها

از جمله مهم‌ترین کاربردهای عمومی این ماده در حوزه‌های گوناگون به دسته بندی زیر می‌توان اشاره کرد:

صنایع شیمیایی

• تولید محصولات شیمیایی: بسیاری از این ماد‌ه‌ها به‌عنوان مواد اولیه در تولید ترکیبات شیمیایی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.  
• پیش‌سازهای شیمیایی: این ماده‌ها می‌توانند به‌عنوان کاتالیزورها یا ترکیبات جانبی در واکنش‌ها عمل کنند.

صنایع غذایی

• طعم‌دهنده‌ها و نگهدارنده‌ها: اسیدهای نظیر سیتریک و استیک به‌عنوان ماده حفظ‌کننده و طعم‌دهنده طبیعی در صنایع غذایی کاربرد دارند.
• تنظیم pH: این ماده در فرایندهای پخت و تولید غذاها برای تنظیم pH محصولات استفاده می‌شوند. این تنظیم pH به حفظ کیفیت غذا و طعم آن کمک می‌کند.

صنایع دارویی

• تولید داروها: به‌عنوان مواد اولیه در تولید داروها و ترکیبات دارویی خاصی که نیاز به pH خاصی دارند.
• فرآوری نمونه‌ها: در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی، برای حفظ و تهیه نمونه‌ها از این ماده استفاده می‌شود. 

کشاورزی

• تولید کودهای شیمیایی: این ماده‌ها به‌عنوان مواد اولیه در تولید کودهای شیمیایی و تنظیم ترکیبات خاک استفاده می‌شوند.
• تنظیم pH خاک: برخی از این ماده‌ها می‌توانند به کاهش pH خاک‌های قلیایی و بهبود خصوصیات رشد گیاهان استفاده شوند.

معرفی غلظت انواع اسیدها

غلظت این ماده به میزان مولی و درصد آن‌ها در محلول بستگی دارد. اما به طور کلی به دو دسته زیر تقسیم بندی می‌شوند.

• رقیق: معمولاً کمتر از 10% غلظت دارند و در آزمایشگاه‌های شیمیایی به کار می‌روند.
• غلیظ: معمولاً بالای 70% غلظت دارند و در صنایع کاربرد دارند.

قیمت اسیدهای صنعتی، آزمایشگاهی و خوراکی

نوع صنعتی آن، بسته به نوع و کاربردی که دارند، قیمت‌های متفاوتی می‌توانند داشته باشند. به عنوان مثال، اسیدهای سولفوریک و نیتریک از جمله ماده‌های پرکاربرد در صنعت هستند که قیمت آن‌ها روزانه در بازار دستخوش تغییرات قابل توجهی است. قیمت اسید آزمایشگاهی بسته به خلوص و کیفیت آن‌ متفاوت است.
نوع قوی این ماده مانند اسیدهای هیدروکلریک، سولفوریک و نیتریک دارای ویژگی‌های خاصی هستند که باعث می‌شود قیمت‌های آن‌ها نسبت به نوع ضعیف‌تر آن بیشتر باشد. این ماده‌ها معمولاً تحت شرایط خاصی تولید و توزیع می‌شوند و همین امر نیز بر قیمت آن‌ها تأثیر می‌گذارد.

معرفی برندهای مختلف فروش اسید

در بازار امروز، برندهای مختلفی به تولید و عرضه اسیدهای صنعتی و آزمایشگاهی مشغول هستند که انواع ماده مذکور را در حجم‌های متفاوت تولید و عرضه می‌کنند. از برندهای خارجی که اسیدهای آزمایشگاهی را به فروش می‌رسانند می‌توان به شرکت مرک، سیگما آلدریچ و فلوکا اشاره کرد.
همچنین برندهای داخلی نظیر قطران شیمی و دکتر مجللی نیز انواع این ماده از نوع آزمایشگاهی را به فروش می‌رسانند. در میان فروشندگان اسیدهای شیمیایی صنعتی نیز می‌توان به شرکت BASF، شرکت Dow Chemical و شرکت AkzoNobel اشاره کرد.
در میان انواع مختلف برندهای موجود، در زمینه مواد شیمیایی آزمایشگاهی شرکت مرک توصیه می‌شود زیرا معروف به ارائه اسیدهای خالص با کیفیت بالا است. اگر چه که قیمت‌های محصولات این برند معمولاً بالا است، اما کیفیت و خلوص محصولات آن تضمین شده است.